Amortisman nedir? sorusu şöyle yanıtlanır: Ortaklıklarda, taşınmaz malların eskimelerine, aşınmalarına karşılık olarak yıllık kârdan ayrılan belli orandaki paya amortisman denir. Ayrıca bu terim, bir borcun belli zamanlarda, azar azar ödenmesi anlamına da gelir.
İşletmelerin kullanmak için aldıkları varlıkların eskimesi yahut yıpranması hâlinde gösterilmiş gider payı olan amortismanın nasıl hesaplandığı, yöntemlerinin ve çeşitlerinin neler olduğunu bu yazımızda anlattık.
Amortisman duran varlıklar için aşınma, eskime payını tanımlar. Yıpranma payı diye de bilinir.
Bir duran varlığın amortismana tâbî olması için işletmede bir yıldan fazla kullanılması gereklidir. Diğer bir ifade ile iktisadi kıymetin sahip olduğu faydalı ömrün bir seneden daha uzun olması gerekir.
Duran varlıklar alınmış oldukları yılda gider olarak kayıtlara intikal etmezler, faydalı ömrü boyunca amortisman ayırma yöntemiyle kısım kısım gider yazılır. Bu durum muhasebe kavramlarından biri olan dönemsellik ilkesinin de bir gereğidir.
Bir varlığın amortismana tâbî tutulabilmesi için gerekli olan bir başka nokta ise eşyanın belirlenmiş alım değeri miktarının üzerinde olmasıdır. Her sene alım değeri Maliye Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen değerlendirmelerin sonucu doğrultusunda belirlenir.
Vergi Usul Kanunun 313. maddesi uyarınca işletmede bir yıldan fazla kullanılmış, aşınmaya ya da yıpranmaya veya kıymetten düşmeye maruz kalmış gayrimenkullerle, tıpkı gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetler (VUK madde 269) amortismana tâbîdir. Ayrıca; âlet, edevat, demirbaş, mefruşat, sinema filmleri de yine amortismana tâbî olurlar.
İktisadi kıymete ait amortisman tutarı, iktisadi kıymetin alış bedeli ile amortisman oranıyla çarpılması neticesi bulunur. Faydalı ömür bir iktisadi kıymetin ekonomik ömrüdür yani kullanım süresidir.
Amortisman ayırma koşulları ise şöyle sıralanır:
Her sene Vergi Usul Kanunu çerçevesinde minimum amortize sınırı belirlenir. Bu sınırın altındaki değere sahip bir mal satın alındığında o seneye ait gider olarak yazılır. Değerin üzerindeki mallar için ise amortisman kullanılır. 2022 için belirlenmiş amortisman alt sınırı 2 bin TL’dir.
İşletmelerde kullanılan varlıkların amortisman değeri faydalı ömürleri tespit edilerek ve değişik hesaplama yöntemlerinden biri seçilerek yapılır. Vergi Usul Kanunu’nun 315. maddesinde belirtilen amortismana konu olacak maddi varlıklar, Maliye Bakanlığı’nca tespit ve ilan ettiği olanlar üstünden hesaplamaya dahil edilir. Bu hesaplama 3 ayrı şekilde olabilir:
Bir diğer adı ile 'eşit tutarlı amortisman' diye bilinen bu amortisman türünde yıpranma veya eskime payı, Maliye Bakanlığı tarafından belirlenmiş oran dikkate alınarak, malın tutarına sabit şekilde eklenerek ya da malın ömrüne bölünerek hesaplanır. Örnek verecek olursak: Bir malın değeri 3.000 TL ve ekonomik ömrü ise 3 yıl ise; Amortisman oranına 1 / ekonomik ömür ise 1 /3 olarak kabul edildiğinde = 0.3 sonucuna ulaşılır. Yüzde karşılığı = %3 Yıllık amortisman değeri 3.000 x %3 = 1.000 TL olur.
Hızlandırılmış amortisman yöntemi diye bilinen bu hesaplama yönteminde varlıklar, klasik amortisman yöntemine göre daha hızlı giderleşir ile bu sebeple malın değeri üzerinden değil de sene başına devreden net defter değerinden hesaplanmaktadır. Buna göre bir varlığın değerini 3 bin TL ve ekonomik ömrünü de 3 sene kabul edersek;
Bu yöntem diğer ikisinden farklıdır. Yangın, deprem, sel gibi olağanüstü durumlar sonucunda varlıkların sabit değerlerinin tamamının veya kısmen kaybolması sonucunda uygulanır. Bu gibi durumlarla karşılaşmış olan işletmeler, konuyla ilgili yetkili merciye başvurup varlıklarının belirli bir bölümünün amortize edilmesi talebinde bulunabilirler.
Faydalı ömrünü bilinmekte olan bir iktisadi kıymetin amortisman oranı şu formülden yararlanılarak bulunur:
Aşağıda TÜRMOB tarafından belirlenmiş amortisman tablosunda ön plana çıkan amortisman oranlarını bulabilirsiniz:
